NA MOLIERE'S DOOD WORDT ALLES KALERMen stelle zich het volgende voor: het Amsterdams toneelseizoen opent
met een door Gerardjan Rijnders geschreven eenacter onder de titel"De grachtengordel maffia•. De acteurs in de eenacter stellen werkelijke
personen voor: Cox Habbema, Rob Malasch, Martin Schouten, Trins
Snijders, Annemarie Grewel, John van de Rest en een student van de
Amsterdamse Toneelschool. (U ziet maar wat U de leukste combinatie
vindt.) Zij bespreken op een hilarische en ruzie©achtige toon de
vileine werkjes die Toneelgroep Amsterdam vorig seizoen op de scene
zette. Daarna gaan ze eten en discussieren, gestaag dronkener wordend,
verder.De Franse toneelschrijver Moliere pakt twee©en©een©halve eeuw geleden
zijn critici ongeveer op deze wijze aan. Na het rellerige stuk "De
school voor vrouwen• speelt hij een zelf geschreven eenacter, waarin
enkele bekende Parijse figuren discussieren over... "De school voor
vrouwen•. Je moet maar durven. Moliere, in de burgerlijke stand
ingeschreven als Jean Baptiste Poquelin, durfde. Een essay over de
theaterman na wiens dood alles kaler werd.
De ironie is bitter en ook wel tekenend. In de stenen kist die op het
Parijse kerkhof Pere Lachaise de resten van Moliere zou herbergen,
liggen in werkelijkheid waarschijnlijk de knekels van een zakkenroller,
een kwakzalver of een woekeraar. "Mijn held", schetst de Russische
schrijver en Moliere©biograaf "Michael Boelgakov•, "is in de Parijse
aarde verdwenen en eronder vergaan". Bitter is het, maar ook wel
illustratief. Zijn hele leven lang houdt Moliere de volkse en
oneerbiedige geest van een marktkoopman, de gewiekste collega van deÜt__Ü
zakkenroller, kwakzalver of woekeraar op de markt van Saint Germain.
Daar, op die markt, laat opa Cresse de jonge Moliere (dan nog gewoon
Poquelin geheten) voor het eerst theater zien, met name dat van de
Italiaanse komedianten onder leiding van Tibrio Fiorelli, de man die
zijn leraar en vriend zal worden en van wie hij het gewiekste komedieªacteren zal leren en erven. In 1645, 23 jaar na zijn geboorte, keert
Moliere Parijs de rug toe. Niet het Parijs van de markt op Saint
Germain. Hij zal immers dertien jaar goeddeels in de open lucht spelen.
Wat hij de rug toekeert is het Parijs van de salons, het Parijs van de
theater©"cercle•, waar men zijn talent voor het spelen van de tragedie
niet wil erkennen. Terecht overigens, dat talent voor de tragedie bezit
Moliere niet. Moliere is een komediant. In dertien jaar theaterªervaring ten overstaan van het diffuse straat© en plein©publiek, groeit
het komisch kleinood dat Tibrio Fiorelli in Moliere plaatste, uit tot
een veel©karaats diamant. Die mag in Parijs weer schitteren. Wanneer
hij in 1658, dertien modderige jaren later, dan eindelijk voor de
koning optreedt (de tragedie van Corneille is een flop, zijn komedie
'De verliefde dokter' een "succes fou•), dan is Moliere's theatraal
instrumentarium ondertussen voldoende toegerust om te volvoeren wat de
sociaal©historicus Hauser treffend samenvat als "het belachelijke en
gemene van de sluwe boer, van de bekrompen koopman, van de ijdele
burger, van de grove landedelman, van de stompzinnige graaf, met
dezelfde scherpte te zien en met dezelfde vrijpostigheid uit te
beelden."Is hij daarom de wegbereider van de Franse revolutie, waarvoor menig
slordig biograaf Moliere houdt? De eerder genoemde Hauser stelt zich
deze vraag bij Shakespeare "en• bij Moliere, die hij beschouwt als de
twee laatste universele theater©beesten van het pre©revolutionaire
Europa. Zijn antwoord is een hardgrondig "nee•. De Engelse bard en de
Franse rekel zijn geen revolutionairen. Op subjectief niveau noemtÜt__Ü
Hauser beiden zelfs uitgesproken behoudende burgermannen. Beiden
brengen echter een eigen wapen in stelling, waarmee ze op geniale wijze
afstand nemen van het loerend conservatisme. Bij Shakespeare is zijn
twijfel geniaal, zeker in de tijd van de Elisabethaanse
hoogconjunctuur:immers © zegt de goe©gemeente © het gaat goed, waarom
twijfelen? Bij Moliere is het de brutaliteit die hem geniaal maakt: hij
ontmaskert ermee mechanismen in de sociale werkelijkheid van Lodewijk
de Zon's politie©staat. "Ik haat",schimpt hij, "de kleinzielige
lafbekken die alles al voorzien en daarom niks meer ondernemen."
Dertien jaar is hij onder het volk in de provincie geweest, dertien
jaar heeft hij geleerd hoe de lach te scoren, en wanneer de
toneelspeler tomaten en paardevijgen oogst. En als hij dan terugkeert
naar de cliques en claques van het gepommadeerde pruikenhof van
Lodewijk de Veertiende, dan blijft Moliere de oneerbiedige en
plebejische geest die hij altijd was. Zeker, het is bitter dat zijn knekels zijn vergroeid met de Parijse
aarde, en waarschijnlijk zwerven in de rossige driehoek tussen de
Parijse Hallen (de 'buik' van Parijs), het Hotel de Rambouillet (waar
ooit de sjiekste 'salon' van Parijs stond) en Pont Neuf (waar de
mooiste markt van Parijs begon). Het is ook tekenend. Zijn stamkroeg
stond er. Hij hoorde er thuis. * * *De carriere van Frankrijk's grootste toneelschrijver kent © net als
zijn mooiste korte stukken © drie bedrijven. Hij wordt in 1622 geboren
als zoon en kleinzoon van een tapijtwever, uit het huwelijk van Jean
Poquelin en Marie Cresse. Zijn voorland is derhalve dat van
'tapijtwever des konings'. Daarna studeert hij voor advocaat. En op
zijn 21ste kiest hij voor het theater, nadat hij de actrice Madeleine
Bejart heeft zien spelen. Zij wordt een kameraad voor het leven. Uit
een vorige relatie krijgt ze een kind,Armande. Hardnekkige geruchtenÜt__Ü
willen dat dit kind er een van Moliere is. De feiten wijzen naar een
anoniemer zaad. Maar op het moment dat Moliere beroemd is geworden, zal
het niemandsland tussen geruchten en feiten hem nog een hoop gelazer
bezorgen, zeker wanneer hij in 1662 met die Armande trouwt. De Parijse
incrowd begint dan gelijk over incest te roddelen.Dat tijdstip is nog ver weg wanneer Moliere en Madeleine in het seizoen
1643©1644 een eigen Parijs theater©gezelschap opzetten, "L'Illustre
Theatre• © voor minder deden ze het niet. Het gezelschap wordt vooral
illuster door de verkeerde repertoire©keuze (opnieuw:de tragedie) en
door torenhoge schulden in zeer korte tijd. Woedend op de hele wereld
en zo arm als een kerkrat verlaten Poquelin (die zich in 1645 om niet
naspeurbare reden 'Moliere' gaat noemen) en de leden van L'illustre
Theatre Parijs. Zij treden collectief toe tot het reis©gezelschap van
de acteur DuParc, bijgenaamd 'vette Rene', een komisch karakterspeler
van formaat. Hier begint de tweede episode uit Moliere's
theaterloopbaan. De lessen die hij © zonder voorkennis van zijn
dictatoriale papa © nam van de in Parijs gestationeerde commedia©acteur
Tibrio Fiorelli (bijgenaamd 'Scaramouche' naar zijn meest populaire
rol) beginnen in het reisgezelschap snel vruchten af te werpen. Hij
neemt de leiding over, ontwikkelt een paar krankzinnig populaire
personages (waaronder de knecht Sganarelle) en begint komedies te
schrijven, drie©acters van een hoog kermis©gehalte, in een geliefd
gooi© en smijt©genre en met briljante dialogen. De voornamelijk in het
Zuiden van Frankrijk gesitueerde vrijwillige ballingschap van de groep
duurt dertien lange jaren. De rust om een eigen repertoire en een eigen
stijl op te bouwen krijgt Moliere wanneer hij een heuse, rijke
beschermheer ontmoet in de persoon van de "Prince de Conti•, een © na de
edelen©opstand tegen de koning (de Fronde van 1648) © door de vorst
naar Lyon verbannen graaf. Helaas komt deze man spoedig onder de sterke
invloed van een fundamentalistische, zeer Rooms©Katholieke secte teÜt__Ü
staan, die de "Confrerie du Saint Sacrement• heet, de broederschap van
het heilig sacrament © een naam die weinig goeds doet vermoeden. De
Prince © vroom geworden en gezuiverd © flikkert Moliere en zijn andere
kunstwerken het paleis uit. Hij ontwikkelt zich tot een van de meest
geduchte tegenstanders van de theatermaker. Zijn invloed reikt tot in
Parijs, zo zal Moliere spoedig merken in de affaire die de geschiedenis
is ingegaan als 'de zaak Tartuffe'. Van dit feit heeft hij echter nog
geen weet,wanneer Moliere somber Lyon verlaat. Door een speling van het
lot en de ontmoeting met een aantal 'kruiwagens' met relaties,
verwerft de schrijver/toneelspeler de bescherming en het geld van de
broer van de koning, de hertog van Orleans. Dus volgt spoedig de
uitnodiging om in het Louvre te komen optreden, voor Zijne
Doorluchtigheid zelve. Op de avond van de 24ste oktober 1658 is het
zover. In de onwaarschijnlijk brallerige en pathetische dictie die op
dat moment gebruikelijk is © en die Moliere daarna zo vaak zal
ridiculiseren © speelt zijn troep Corneille's klassieker "Nicodeme•. Het
wordt een ramp! En wel een ramp "zo• groot dat de samengestroomde acteurs
van Toneelgroep Parijs, het gezelschap uit "Hotel Bourgogne•,gierend van
de lach spreken over 'Nico©merde!'. Op advies van 'dikke Rene' ontdoen
Moliere's spelers zich na deze ramp van de weelderige tragedieªkostumering. Hun revanche, en vooral die van Moliere, is verpletterend:
ze spelen hun succes©nummer "De verliefde dokter•. Die tekst is eindeloos
op het platteland in try©out geweest en nu rijp voor een grandioze
premiere. Moliere rekt met een niet aflatende reeks fysieke grappen de
40 minuten durende tekst op tot lachstuip van anderhalf uur. Zelfs de
zure koning (een joch van 20 overigens) en zijn raadsheer kardinaal
Mazarin zijn 'bien amuse'. Als beloning krijgen Moliere en zijn troep
een theater©ruimte op het paleisterrein.Dan begint de derde episode uit Moliere's leven: de Parijse jaren van
het theater "Petit Bourbon• en later "Palais Royal•. Hij wordt de lievelingÜt__Ü
"en• de boks©bal van de hof©kliek. Veel van zijn stukken zijn (ook
financieel) een ongeevenaard succes, evenveel van de vertoningen van de
"Troupe de Monsieur Moliere• voltrekken zich in de broeierige sfeer van
zeer heftige rellen. Tijdens de vierde voorstelling van "De ingebeelde
zieke• krijgt de doodzieke Moliere een bloedspuwing die hem fataal
wordt. Terwijl twee van de beroepsgroepen die het felst door hem zijn
aangevallen © doktoren en priesters © schitteren door afwezigheid,
crepeert de schrijver/acteur in de nacht van 17 op 18 februari 1673 op
51©jarige leeftijd. Zijn vrouw Armande en zijn fameuze boy©actor
Michael Baron (een paar jaar geleden mooi geportretteerd in de roman
"Baron• van de Nederlandse auteur Theun de Vries) moeten bij de
ambtenarij ongeveer smeken om een begrafenis in gewijde aarde. Zij
vindt de 21ste februari plaats. 's Nachts, dat wel. Het sterfhuis wordt
door een woedende menigte belaagd. Het beleg wordt afgekocht met een
zak geld. Al een jaar later vindt grafschennis plaats. Moliere's lijk verdwijnt
in het naamloze gat voor de ongedoopten, het "Cimetiere des Innocents•.Ach, hemel! Uitgerekend Moliere gedumpt in het massagraf voor
onschuldigen. Later is de Parijse hoerenbuurt er verrezen. Hij zou er
hartelijk om gelachen hebben. * * *Moliere's Parijse toneeljaren brengen roem, verbittering en rellen. Ik
ben zo hoovaardig te stellen dat iedere nieuwe Moliere©biograaf haar
plaats in de rijen van de vorigen slechts verdient door een nieuw licht
te werpen op minstens die rellen rond de Moliere©stukken. Het zijn
immers allerminst stro©vuurtjes geweest. De langste duurde niet minder
dan zes jaar en is de geschiedenis ingegaan als 'de affaire Tartuffe'.
Het theatraal lawaai in Parijs tussen 1660 en 1670 correspondeert
sowieso naadloos met Moliere's meesterwerken. Althans © gedeeltelijk.
Rond "De Vrek• en "De Mensenhater• ontvlamt geen enkel hekel©vuur, deÜt__Ü
thematiek van deze stukken is klaarblijkelijk te algemeen: geld,
somberheid over de laagheid der mensen. Er komt ook bijna niemand
kijken naar die stukken. Nee, dan "Tartuffe•! Dat stuk richt zich niet
tegen het hypocriete in het algemeen,maar tegen "de• hypocrisie in
persoon, de vromen. En daar zijn er in het Frankrijk van Moliere's
dagen dan ook erg veel van. "Dom Juan• wordt vervolgens beschouwd als een
rechtstreeks pleidooi voor de onconventionele emotionele huishouding
van het individu. Op grond van een enkele scene ziet men er zelfs een
manifest voor atheisme in. Aan deze twee tijdbommen gaat vooraf het
stuk "De school voor vrouwen•. Daarin creeert Moliere zijn eerste grote
burger©komedie van (of liever: tegen) de vroeg©burgerlijke opvattingen
over liefde, huwelijk, jaloezie en trouw. We schrijven 1662 als het
stuk verschijnt, het jaar waarin de veertigjarige Moliere de
twintigjarige Armande (of Menou) trouwt, in het roddelcircuit getipt
als niet alleen de dochter van zijn levensgezellin, maar ook als "zijn•
dochter, verwekt bij minnares Madeleine Bejart. In de straten van
Parijs ontstaat in de carnavals©weken van 1662 het schimpliedje dat ook
op zijn sterfdag door het grauw wordt gezongen: ""Il se servit de la
coquille/Et de la mere,et de la fille"•, wat zoveel wil zeggen dat
Moliere zich niet slechts bediende van 'het schelpje' van de moeder,
maar ook dat van de dochter niet versmaadde. Moliere heeft zich in dat
jaar ook al gehaat gemaakt door zijn aanval op de quasi©literaire
yuppie©salons, de plekken waar bepoederde nietsnutten hun precieuze
broddel©versjes voordragen aan elkaar (hij schrijft daarover zijn stuk
"De belachelijke precieuzes•). Niets echter overtrof het
nieuwe,scandaleuze stuk, "De school voor vrouwen•. Een oude, rijke,
dictatoriale burgerman (Arnolphe) © een rol die Moliere natuurlijk zelf
vertolkt © houdt het jonge meisje Agnes min of meer gevangen. Ze
wordt voorbereid op een huwelijk met niemand minder dan Arnolphe zelf.
Alles is tot in de puntjes voorbereid. De operatie misluktÜt__Ü
desalniettemin grandioos. De burgerman Arnolphe wordt letterlijk voor
paal gezet. Een paal met horentjes. De aanvallen op het stuk zijn,
meteen na de premiere in december 1622, bijzonder fel. Ze gaan vrijwel
zonder uitzondering niet over de werkelijke woede van de tegenstanders.
Zo beschuldigt de patserige acteur "Montfleury• (dezelfde die eeuwen
later nog in de openingsscene van "Cyrano de Bergerac• als jammer©kast
zal optreden) Moliere ervan, effectbejag na te streven om het parterreªpubliek aan het lachen te krijgen © een beschuldiging die overigens
volkomen juist is. Collega©schrijver vullen hun pamfletten en
schotschriften tegen Moliere met bah's en foei's over het feit dat de
schrijver/acteur/regisseur niet de wetten respecteert die de Grote
Griek "Aristoteles• ooit de schrijvers van komedies oplegde. Moliere
scheldt effectief terug dat hij heel veel stukken kent,waarin die
wetten wel degelijk worden gerespecteerd. Helaas valt hij bij die
stukken consequent in slaap. De werkelijke woede over "De school voor vrouwen• gaat niet over
Aristoteles en ook niet over de lachende parterre. Het is gewoon
ordinaire beroeps©jaloezie. Moliere, die door de broeierige sfeer
rondom zijn omstreden huwelijk aangeslagen had behoren te zijn, kruipt
niet in zijn schulp maar mept via zijn vak onbehouwen terug. Notabene
met een schitterend geschreven stuk over een oude man die een jong
meisje wil trouwen. Bovendien introduceert hij achteloos een nieuw
genre in het theater: de "tragie©comedie•. De in die dagen daadwerkelijk
onverdragelijke tragedie verliest dan ook legioenen publiek aan
Moliere. Een literaire vriend, Boileau, dicht © een tikje brallerig,
maar wel terecht: "Het gekijf van 't U benijdend volk / Moog' vlieden
gelijk een troebele vloed./ Want Uw verrukkelijk komediespel / Behoort
de toekomst toe, voorgoed!"Iedereen die het daar niet mee eens is krijgt na "De school voor vrouwen•
van de auteur nog een extra klap. Üt__ÜŒHij verwerkt de complete rel rondom het stuk in een eenacter, "Kritiek
op de School voor vrouwen•. Het stukje gaat een half jaar na het
moederstuk in premiere. Er wordt in het proza©stuk alleen maar
gediscussieerd over het stuk "School voor vrouwen•. Tussen voor© en
tegenstanders. Alles is waar gebeurd. Alle argumenten zijn werkelijk
gehanteerd. Een voorbeeld."MARKIES: Je hebt alleen maar te letten op het aanhoudend
schaterlachen van de parterre. Dat is al bewijs genoeg dat het stuk
niet deugt. DORANTE: Jij behoort dus tot de deftige heren die aan de bezoekers van
de parterre alle gezond verstand ontzeggen en zich zouden schamen om
met hen mee te lachen, al betrof het ook de beste en de vrolijkste zaak
ter wereld. Ik zag laatst op het toneel een van onze vrienden, die zich
daardoor belachelijk maakte. Hij aanhoorde het hele stuk met grootst
mogelijke ernst aan, en bij alles wat anderen lachen deed, fronste hij
zijn wenkbrauwen. Bij iedere schaterlach trok hij zijn schouders op en
wierp medelijdende blikken op de parterre; soms gebeurde het dat hij
geergerd hardop riep: 'Lach dan toch,parterre, lach dan toch!' De
wrevel van onze vriend was een tweede komedie erbij."Zelfs de bezetting van deze eenacter is een affront voor de loges: een
van de voorstanders van het stuk wordt in de eenacter gespeeld door
Armande Bejart herself, overigens haar debuut op de Moliere©scene.Een paar maanden later speelt, ter afsluiting van de rel en in
afwachting van de volgende, het Hotel Bourgogne de tekst die "Portret
van de portretteur• heet, geschreven door ene Boursault. Moliere wordt
hierin afgebeeld als hoorndrager. Ook al weer waar. Want mevrouw
Armande Moliere dook ondertussen met de ene jonker na de ander tussen
het klam brocaat. In talloze Moliere©chronologien kom ik over de
schimpende opvoering van 'Portret van de portretteur' het fascinerendeÜt__Ü
zinnetje tegen: "Moliere assiste a la representation." Nu neem ik aan
dat dit niet betekent dat hij meedoet, wel dat hij erbij is. Hoe dan?
In welke gemoedstoestand? Ook de meest verse Moliere©biografieen laten
ons hierover in het ongewisse. In een van de laatste, "Alfred Simon•,
staat: "De grote acteurs, niet echt trots op hun brutaliteit, bespieden
hem. Moliere verliest zijn kalmte niet." * * *De colere rond "School voor vrouwen• lijkt een brandend braambos
vergeleken met de heidebrand rond "Tartuffe of de bedrieger•, dat Moliere
en de zijnen in een onaffe vorm presenteren aan de koning op een min of
meer besloten feestje in 1664. Een burgergezin wordt in dit stuk
getiranniseerd door een devot, een vrome, laten we zeggen: een kruising
tussen bisschop Gijssen en het evangelisten©echtpaar de Goerees. De
man, Tartuffe geheten, ontregelt het burgergezin van Orgon financieel
en moreel, hij bespringt heimelijk de vrouw des huizes en beledigt de
heer zelve, overigens een burgerman met een overdosis oogkleppen. De
Franse toneelschrijver Jean Annouilh zegt in onze eeuw: "Dit stuk is
gevaarlijk in een samenleving waar wereldlijke macht nog zozeer van God
gegeven is. Als ik bisschop was geweest had ik het meteen verboden."
Dat laatste gebeurt ook, op basis van de gereedgekomen drie van de
beoogde vijf bedrijven. Moliere heeft er zes slopende jaren van zijn
leven aan gegeven om zijn geesteskind alsnog opgevoerd te krijgen.
Wanneer hij in 1667 een bewerking speelt ("De bedrieger•), haalt deze
versie precies een uitvoering. De aartsbisschop van Parijs motiveert
het verbod van ook deze variant door de nadruk te leggen op het
dekmantel©karakter van de "Tartuffe©bewerking•: "... doordat zij onder
het voorwendsel de hypocrisie of de schijnvroomheid te veroordelen,
aanleiding geeft om zonder enig onderscheid al diegenen daarvan te
beschuldigen die het hechtst hun geloof belijden en hen op die manier
blootstelt aan de voortdurende spot en laster der libertijnen."Üt__Ü
Moliere's drie pleitnota's voor opvoering (1664, 1667 en 1669) geven
een scherp inzicht in het wankele evenwicht waarin de schrijver zich
bevindt, tussen rebelse woede en onvoorwaardelijke trouw aan het gezag
van koning Lodewijk, zijn broodheer. In de petities blijkt dat hij het
slachtoffer Orgon in zijn stuk overigens evenzeer veracht als de devotebedrieger zelf. Genadeloos duwt Moliere aldus de vinger in de wonde van
het geagiteerd protest tegen "Tartuffe•: het publiek kan zich niet
identificeren omdat de hoofdrol en de tegenspeler beiden een harde
afdruk presenteren van maatschappelijk georganiseerde domheid "tout
court•. Uiteindelijk wordt het stuk gered. Moliere voegt aan het eind
een boodschapper des konings toe, die alle door Tartuffe
bewerkstelligde rampspoed rechtbreidt in een preek die, in het licht
van de voorbije affaire, bijna luguber klinkt waar het de ingrepen van
'Hij' (de koning) betreft: ""Hieruit mag blijken dat Hij diensten weet
te lonen / en, als men 't minst verwacht, erkentelijk zich kan tonen. /
Dat Hij verdiensten nooit vergeet en in Zijn genade / Liever het goed
zich herinnert dan het kwade.•"Het stuk loopt van 5 februari tot Pasen 1670. Voor een volcontinu
uitverkocht huis. Alfred Simon maakt in zijn meest recente Moliere©biografie voor het
eerst zeer uitgebreid gewag van de oeverloze discussies die de affaire
'Tartuffe' ook in de eigen troep losmaakte. De spelers worden ook een
tikkeltje moe van de koppige maestro,zeker waneer hij midden in de
affaire een nieuwe tijdbom van zijn schrijftafel laat vallen: "Dom Juan•
(1665). De hoofdpersoon uit dat stuk is geen onbekende op het toneel.
Deze super©potente rokkenjager is © sinds zijn eerste creatie voor de
planken door de Spanjaard Tirso de Molina, behoorlijk gevulgariseerd
tot een tamelijk banale pikkebroek. Moliere her©schept Don Juan tot een
compromisloze non©conformist. Het is Dom Juan's knecht, Sganarelle, dieÜt__Ü
nog wat gezond verstand op de scene zet © zulks tot woede van de loges.
Moliere speelt de knecht zelf, dat spreekt. Het venijn van "Dom Juan• zit
verstopt in een korte tussen©scene (derde bedrijf, tweede toneel)
waarin Dom Juan een arme maar vrome man uitdaagt:"DOM JUAN: Een man die de hele dag tot de hemel bidt, die zal het toch
wel voor de wind gaan.ARME MAN:Ik verzeker U meneer, dat ik dikwijls nog geen korst brood heb
om op te kauwen.DOM JUAN: Dat is eigenaardig. Dan word je voor al die moeite slecht
beloond. Haha! Je kunt ter plekke een gouden rijder van me krijgen
wanneer je een keertje vloekt.ARME MAN: Ach meneer, zou U willen dat ik zo'n zonde beging?!DOM JUAN: Het gaat er alleen maar om of je een gouden rijder wilt
verdienen of niet. Kijk, deze hier geef ik je als je vloekt. Hier. Maar
... eerst vloeken!ARME MAN: Maar meneer ...DOM JUAN: Anders krijg je hem niet.SGANARELLE: Kom, vloek dan een beetje. Dat kan toch geen kwaad.DOM JUAN: Hier, neem aan zeg ik je. Maar dan ook vloeken!ARME MAN: Meneer, dan ga ik nog liever dood van de honger.DOM JUAN:Nou, nou, dan geef ik hem uit mensenliefde."De theatermaker Moliere lijkt banger geworden. Aan de vooravond van
Aswoensdag 1665 schrapt hij deze scene. Dan al blijkt de nieuwe
commotie rond die eerste avondvullende stuk "in proza• niet meer te
vermijden. Na het Paas©reces blijkt het inmense publiekssucces "Dom Juan•
plotseling van het repertoire geschrapt. Niemand weet waarom. Alle
Moliere©biografen laten ons tot nu toe met dit raadsel zitten.Vitten op de Moliere©biograaf is, toegegeven, ook wel makkelijk. Er
zijn immers zo weinig bronnen over. Manuscripten, brieven, dagboekenÜt__Ü
bezitten we niet. Het fameuze boek van acteur en zakelijk brein Charles
La Grange (het "Registre•) is wel heel secuur over de contracten en over
de inkomsten, maar erg veel verder dan boekhoudkundig wel en wee en
enkele ook elders te verkrijgen roddels brengt dit document ons niet. Het ultieme boek over Moliere doet het zonder wetenschappelijk
geschraagde documenten: Boelgakov's "Het leven van de heer Moliere• uit
1933. De Rus had alle reden om zich in de Fransoos te herkennen: wat
voor Moliere Lodewijk de Veertiende was, nam in Boelgakov's leven de
massieve gestalte van Stalin aan. In ieder geval inspireerde deze
verregaande vorm van identificatie hem tot een luchtige en ironische
levensbeschrijving, geestig, vol compassie, een herdruk in Nederland
meer dan waardig. Boelgakov sluit zijn tekst prachtig af. Ik volg hem
daarin nederig: ""Ondanks het feit dat Moliere beroofd was van zijn
manuscripten en brieven, heeft hij toch op een goede dag de aarde
waaronder de zelfmoordenaars en de doodgeboren kinderen bleven liggen,
verlaten. Hij is daar bovenop de opgedroogde fontijnbak op Pere
Lachaise komen zitten. Daar zit hij! Dat is 'm, de koninklijke
komediant, met die bronzen strikken op zijn schoenen. En ik, wien het
niet beschoren is hem ooit te zien te krijgen, ik zend hem hierbij
mijn afscheidsgroet."•
LOEK ZONNEVELD
